🎹 Nitesh Goswami 💻

 

"સફળ લોકો અલગ કામ નથી કરતા, પણ એ કામ ને અલગ રીતે કરે છે...." આ કહેવત  જગજીતસિંહ ને બરોબર લાગુ પડે છે. એક તરફ jatin-lalit અને RD નાં રાગ ભૈરવી પર આધારિત happy અને romantic ગીતો... અને આજ રાગ પર આધારિત જગજીતસિંહ નાં sad, ગમગીન અને શાંત ગઝલ... બહુ ફરક છે... ન માનવામાં આવે એવો ફરક.... ન સમજાય એવો ફરક... એક જ રાગમાં આવું કઈ રીતે થઈ શકતું હશે?  આજ તો ખૂબી છે જગજીતસિંહની.... કંઇક અલગ... એક પોતાની ઓળખ... એક તરફ bollywood નાં સંગીતકારો અને એમના ગીતો એને બીજી તરફ જગજીતસિંહ અને એની ગઝલો. ૧૯૯૦ માં જગજીતસિંહ અને ચિત્રા સિંહના યુવાન પુત્ર "વિવેક" માત્ર ૨૦ વર્ષની વયની રોડ એક્સિડન્ટ માં મૃત્યું થયું. આ આઘાતને કારણે પછી ચિત્રસિંહ એ ગાવાનું મૂકી દીધું. શ્રદ્ધાંજલિ રૂપે એમને એક આલ્બમ આપ્યું... someone somewher. અને અત્યારે આ ગઝલ કીબોર્ડ પર વગાડું છું, તો ખ્યાલ આવે છે, મોટા ભાગની ગઝલ રાગ ભૈરવી પર આધારિત છે.... એકદમ શાંત, થોડી ગમગીન....

ઘણાં વર્ષો પહેલાં આ ભુજની વાત છે!😀 એક UP/ બિહાર નો કોન્ટ્રાકટર હતો.... મળીયે તો લાગે કે વધારે ભણેલો નહિ.... મોટી મોટી વાતો, પૈસાનો ઘમંડ... એના પાસે પોતાના JCB અને મજૂર માણસો હતા.... એનો બિલિંગ M&F Contractorનાં નામે કરતો... મે એને પૂછ્યું આ તો કેવું નામ છે,. "M&F" આવું કંઈ નામ હોય... એને મને કીધું એને પોતાના માં અને બાપ થી બહુ પ્રેમ છે અને આદર છે... એટલે એનાં કારણે એને Mother and Father નું short "M&F" નામ રાખ્યું.... હેં.... 🤔 ગજબ... UP/ બિહાર નાં લોકોની આપણા મનમાં કંઇક અલગ છાપ હોય છે.... અને આવું તો આપણે પણ વિચારીને કરી ન શકીએ.... આપણે કોઈ hifi નામ ગોતિયે.... લોકોને કંઇક સારું લાગે, વટ પડે એવું, કંઇક અલગ, મસ્ત.... જોરદાર 😀 એ ધંધા ને લાગતું..... પણ આ ભાઈએ બીજું કંઈ પણ વિચાર્યા વગર, પોતાના માં અને બાપ પ્રત્યે નાં પ્રેમ ને કારણે M&F Contractor નામ રાખી દીધું... વાહ! કેવું પડે! આટલા વર્ષો પછી પણ આ નામ ભૂલતો નથી!

ઋષિ નિત્યપ્રજ્ઞા હમણાં જ 1 કે 2 વર્ષ પહેલાં કોવિડનાં કારણે મૃત્યુ પામ્યા. એ ગુજરાતી હતા અને વડોદરામાં રહેતા. એ 25+ વર્ષ આર્ટ ઓફ લિવિંગ સાથે જોડાયેલા રહ્યા. એ ભુજમાં ઘણી વખત આવ્યા છે. એકાદ વખત મે એમને ભુજમાં રૂબરૂ સાંભળ્યા છે. એમની YouTube ની ચેનલ પર ઘણાં વિડિયો મૂક્યા છે.  એવીજ જ્ઞાનની સરિતા પરથી આ પુસ્તક એમણે પ્રકાશિત કરી છે. અહંકાર (ego) નાં 11 જેટલા સૂક્ષ્મ પ્રકાર છે. એમાંથી પ્રથમ અને મુખ્ય પ્રકાર એટલે ગુરૂતાગ્રંથી... I am something જેવું... જે વ્યક્તિ સુખી અને સંપન્ન હોય એમાં આ ego આવી જવાની શક્યતા બહુ છે. જેની પાસે ફોર વ્હીલર હોય એ બીજાને (ખબર છે કે એના પાસે નથી) પૂછે, તારી પાસે ફોર વ્હીલર છે? જેની પાસે મોટો અને 1+BHK વારું બંગલો હોય એ બીજાને પૂછે, તારી પાસે કેટલા BHK વારો ઘર છે? પોતાનો છે? લોન પર છે? પછી પૂછનાર વ્યક્તિ મન માં ને મનમાં ખુશ થાય.. જોયું! મારું બંગલો 1+BHK વારું... લોન વગર નો! કોઈ વ્યક્તિની નોકરી મોટી કંપનીમાં હોય અને ઘણાં વર્ષો થઈ ગયા હોય, બઢતી થઈ હોય તો મંથલી salary 1 લાખ સુધી પહોંચી ગઈ હોય... એટલે એ બીજાની સાથે સરખામણી કરે.... અને બીજાને પૂછે તારી salary કેટલી...

બસમાં, બાજુમાં એક છોકરી બેઠી છે. ઉંમર લગભગ 15 વર્ષ હશે... થેલી માંથી એક ચોકલેટ કાઢી અને બીજા કોઈ જુવે નહિ એમ ચૂપચાપ પ્રેમથી ખાધી..! હું મનમાં હસ્યો..... મે વિચાર્યુ, કેટલી નાની અને નિર્દોષ છે..... થોડી વાર પછી, સ્માર્ટ ફોન હાથમાં લીધું... પછી વોટ્સએપ ચાલુ કર્યું... મેસેજ જોયા, પછી ગેમ ચાલુ કરી 😐😶🤔 હજી હમણાં તો એક નાની છોકરી જેમ ચોકલેટ ખાધી હતી.. એ નાનપણ, એ મજા.... અને હવે.... પછી આગળનું વાક્ય યાદ આવ્યું... રોટી, કપડાં, મકાન અને વોટ્સએપ કે બીજું ઉમેરીએ તો મોબાઈલ, સોશિયલ મીડિયા, ઈન્ટરનેટ વગેરે.... પણ એમાં જો ફસાઈ જઈએ તો રોટી, કપડાં અને મકાન જોખમમાં આવી જાય! એમાંથી ધ્યાન હટી જાય.... રોટી, કપડાં, મકાન અને નાનપણ, નિર્દોષતા, તોફાન, રમવાનું, મજા, ચોકલેટ, ડાંસ, સંગીત, એ બધું બરોબર.... આ વોટ્સએપમાં બહુ પાડવા જેવું નથી... ! લોકો જેવા વોટ્સએપમાં દેખાય છે એવા હોતા નથી! ઘણી ભ્રમક્તા છે, એ અનુભવે અને ઠોકર લાગ્યા પછી સમજાય છે! 😀

હું જ્યારે નાનો હતો આશરે 30 થી 35 વર્ષો પહેલા.... ત્યારે હમિસર તળાવના કિનારે મેળામાં ફરવા જવાની એક અલગ જ મજા હતી.... અલગ ઉત્સાહ.... ઉંમર નો જોશ.... મિત્રો સાથે ફરવાનું.... નવા કપડાં... રમકડાં.... ઓહ! એ વખતે અમે જ્યાં રહેતા, એ ફળિયામાં એક ઉત્સાહી ભાઈએ અમુક બહેનો સાથે સરસ ગરબા ગીત ઉપર ડાંસ નો પ્રોગ્રામ કર્યો હતો.... ભુજના ઓપન એર થિયેટર માં..... બસ ત્યારથી આ ગુજરાતી ગીત મને ગમી ગયું... ત્યારે મને કોઈ હાર્મોનિયમ કે ભારતીય સંગીત વિશે ખબર ન હતી.... બસ આ ધૂન, મેળાની મજા અને એ મહિલા ઓના ડાંસ, ગરબા, એમના ગુજરાતી ટ્રેડિશનલ ડ્રેસ બધું ગમી ગયું હતું.....?

1996 માં આવેલી આ ફિલ્મ મે કૉલેજના મિત્રો સાથે થીએટર માં જોયેલી. ARR નું એકદમ અલગ અને જોરદાર સંગીત. કમલ હાસન ડબલ રોલ માં છે...  અને જોરદાર એક્ટિંગ. સ્ટોરી એક હિન્દુસ્તાની ની છે જે આઝાદીની લડાઇ માં લડે છે અને આઝાદી પછી ભ્રષ્ટઆચાર વિરૂદ્ધ લડે છે. ફિલ્મના અંતમાં એક પિતા, પોતાના જ પુત્રને ભ્રષ્ટાચાર ને કારણે મારી નાખે છે..... એટલી હદ સુધી આ ફિલ્મ જાય છે. જબરદસ્ત ફિલ્મ.....!

15 ઓગસ્ટ દર વર્ષે આવે છે ને હલી જાય છે... એની ઉજવણી એ માત્ર અમુક પોલીસ ગ્રાઉન્ડ, સરકારી વસાહત અને સ્કૂલ પૂર્તિ સીમિત હતી.... સામાન્ય નાગરિકને એની કોઈ પડી ન હતી ..  આ દિવસે આપણે છાપાંઓ અને ટીવી સમાચારમાં એના વિશેના સમાચાર જોતા... અને હવે તો Whatsapp નો ક્રેઝ છે એટલે, માણસો સવારેં બેડમાં ઊભા થતા પહેલા અડધી નીંદરમાં જ શુભકામનાઓના મેસજીસ ફોરવર્ડ કરી દે છે! બસ પુરું....! આ વખતની વાત જ અલગ છે.... આ વખતે હર ઘર તિરંગા અભિયાને ખરેખર દેશપ્રેમની જ્વાળા આપણા સૌ કોઇનામાં જગાવી દીધી છે... માત્ર એક દિવસ નહિ, પણ 3 દિવસ.... ઘર, ઓફિસ, મંદિર, દુકાન, જાહેર બાગ, ડેમ બધી જ જગ્યા એ તિરંગા જ તિરંગા..! જ્યાં જુવો ત્યાં તિરંગા...  એ અલગ જ ફિલિંગ આપે છે....  અને આપણાંમાં દેશ ભાવના, દેશ પ્રેમ ને જગાડે છે.., આપણે તિરંગો લગાવીએ તો પાડોશીને પણ તિરંગો લગાવવાનો મન થાય... આ બહુ જ કંઇક નવું આઈડિયા, નવું સાહસ, આખા દેશને હલાવી નાખે, લોકોને ઊંઘમાંથી જગાવી દે એવું અભિયાન છે..... જે અત્યાર સુધી કોઈ સરકારે નથી કર્યું.... એના માટે કોઈપણ રાજનીતિક હેતુ વગર સરકાર અભિનંદન ને પાત્ર છે.... વાહ! શું કામ કર્યું છે... આવી...

એક બહેન ભાઈના કપાળ પર ટિકો કરે એ અદભૂત ભાઈ બહેનનો સ્નેહ છે..... ભારતીય સંસ્કૃતિ સર્વશ્રેષ્ઠ છે.... બહેન જ્યારે ટીકો કરે ત્યારે બસ સ્નેહની વર્ષા અને ભાઈ માટેની શુભેચ્છા હોય છે.... તું શું કામ કરશ, તારો પગાર કેટલો, તારો હોદો શું, તારી પાસે 4 વ્હીલર છે, સોનો કે બેંક બેલેન્સ નથી પુછતી. અનેં ક્યારે લાંબા લેક્ચર નથી આપતી.... બસ એક હસતા ચહેરે શુભેચ્છા આપી છે....  બહારની સફળતા અને નિષ્ફળતા નાં માપદંડ વગર બસ કોઈ તમારા પર વિશ્વાસ કરે, સ્નેહ કરે, પ્રેમ કરે... એ જ આ જીવનનું આનંદ અને સાચો સંબંધ......

હમણાં બસમાં એક બાળક રડી રહ્યું હતું. એની મમ્મી એને ચૂપ કરવા માટે મોબાઈલમાં એક ગીત ચાલુ કર્યું.... લકડી કી કાઠી....બાળક ચૂપ થઇ ગયું. * મમ્મીને એ ગીતથી કોઈ મતલબ ન હતું કે કઈ ફિલ્મ નું છે, કોણ સંગીતકાર છે વગેરે. એનો મતલબ બાળક શાંત થઇ જાય એ જ હતું. * નાના બાળક ને તો બીજું શું હોય? કૈંક સ્ક્રીન પર દેખાય, અને અવાજ આવે એટલે એમાં ખોવાઈ જાય અને રોવાનું ભૂલી જાય. * અને ત્રીજો હું. મેં યાદ કરી માસુમ ફિલ્મ અને એના સંગીતકાર આર.ડી.ને. પછી એ ગીતને માણ્યું! અને નક્કી કર્યું ઘરે જઈને વગાડું તો કદાચ ખબર પડે કે કયો રાગ છે! અને હા મને ખબર પડી ગઈ કે આ તો રાગ ભૂપાલી! બાળકોને ગાવાનું હોવાથી આર. ડી. એ સાવ સરળ ધૂન રાખી છે.

પ્રેમની વાત હોય તો રાગ ભૈરવી હોય! આરડી, એ પોતાની રીતે રાગ ભૈરવી માં ગીતો બનાવ્યા. દરેક સંગીતકારની અલગ સ્ટાઇલ છે. બધાએ ભૈરવી માં ગીતો બનાવ્યા હસે.... આ રાગ માં બધા જ એટલે કે 12 સ્વરો નો ઉપયોગ થઈ શકે છે. એટલે સર્જન માટે ઘણી સ્વતંત્રતા મળે છે. જતીન લલિતે ઘણાં ગીતો આ રાગ પર બનાવ્યા છે..... એમાંની એક ફિલ્મ એટલે ફરેબ......

પતિ અને પત્નીનું બહુ સરસ પ્રેમ.... બધું બરોબર ચાલતું હોય છે. પતિ એક ખ્યાતનામ ગાયક હોય છે. પતિ, પત્નીને ગાવાનું કહે છે અને એને આગળ લઈ આવે છે. પણ, પત્નીની ખ્યાતિ વધતી જાય છે, એવોર્ડ્સ મળ્યા જાય છે. પતિની value ઘટતી જાય છે.... પતિ ઉદાસ થઈ જાય છે. એના મનમાં પ્રેમની જગ્યા એ નકારાત્મક લાગણી પ્રવેશી જાય છે. ઇર્ષ્યા: જ્યાં તમે બીજાની પ્રગતિ જોઈ નથી શકતા. એ બીજું તમારું કોઈ સગુ પણ હોય! એક બળતરા માણસને ખાઈ જાય છે. અને એ નફરતમાં પરિણામે છે. એ નફરતનો શિકાર પોતાનો જ કોઈ વ્યક્તિ બને છે. આ લાગણીને બહુ જ સરસ રીતે દર્શાવ્યો છે આ ફિલ્મમાં. ગીતો પણ બહુ સરસ છે. શબ્દો અને સંગીત, બને. શોલે, મીલી અને અભિમાન આ ત્રણે ફિલ્મમાં જયા બચનની એક્ટિંગ છે. એ જે ઉદાસી અને ગમગીની દર્શાવી છે એ લાજવાબ છે. મને લાગે છે કે એક ટીમવર્ક માટે પણ આ "ઇર્ષ્યા" બહુ ખતરનાક છે. જ્યારે કોઈ એક ટીમ મેમ્બર બીજા મેમ્બર અથવા લીડરની પ્રગતિ નથી જોઈ શકતો, ત્યારે બહુ પ્રોબ્લેમ થાય છે. "ઇર્ષ્યા" એક આગ છે. એ જે કરે છે એને બાડે છે ને બીજાને પણ! પ્રેમ એનાથી ઉલટું! જેમાં એક વ્યક્તિ બીજી વ્યક્તિને આગળ લાઈંજય છે. બીજાની ખુશીમાં એની ...

બધી જ ભાવનાઓ કે લાગણીઓ માં સર્વશ્રેષ્ઠ હોય તો એ છે "પ્રેમ" અભિમાન જેવી જ કંઇક સ્ટોરી વારી ફિલ્મ A star is born અને આશિકી 2 પુરુષ, સ્ત્રીને ગાયક બનાવે છે. સ્ટાર બનાવેં છે.... પણ અભિમાન ફિલ્મની જેમ પુરુષમાં ઇર્ષ્યા નથી જનમતી. પ્રેમ કાયમ રહે છે. બલ્કે પુરુષની નશાની આદત, સ્ત્રી માટે મુશિબત સાબિત થઈ જાય છે એટલે અંતમાં પુરુષ આત્મહત્યા કરે છે.... બીજાના સુખ, સફળતા અને ખુશી માટે પ્રેમ કોઈ પણ હદે જાય! પ્રેમ જોકે સ્ત્રી/પુરુષ નાં સંબધ સુધી મર્યાદિત નથી.... એનો વિસ્તાર બહુ મોટો છે. અન્ય જીવો પ્રત્યે, પોતાના પ્રત્યે, કુદરત પ્રત્યે, ભગવાનથી, ગુરુથી વગેરે.....

 રાગ ભૂપાલી આરોહ: સા રે ગ (શુદ્ધ) પ ધ સાં અવરોહ: સાં ધ પ ગ (શુદ્ધ) રે સા ફિલ્મી ગીતો (એમાં શુદ્ધ રાગ નહિ પણ થોડું મિશ્રણ હોય છે) • કાંચી રે કાંચી રે, પ્રીત મેરી સંચી • પંખ હોતી તો ઉડ આતી રે • સાયોનારા, સયોનારા રાગ શિવરંજની આરોહ: સા રે ગ (કોમળ) પ ધ સાં અવરોહ: સાં ધ પ ગ (કોમળ) રે સા ફિલ્મી ગીતો (એમાં શુદ્ધ રાગ નહિ પણ થોડું મિશ્રણ હોય છે) • ઓ મેરે સનમ, ઓ મેરે સનમ, દો જિસ્મ મગર એક જાન હૈ હમ • દિલ કે જરોખેમે તું જ કો બીઠા કર  ***** બસ માત્ર એક જ સ્વર નાં થોડાક ફરકથી આખો ભાવ જ બદલાઈ જાય છે..... બસ આ જ જાદુ અને સંગીત નો રહસ્ય..... કેટલી ઊંડાઈ જેને ક્યારે માપી ન શકાય.... બસ માણી શકાય અને ચોંકી શકાય... રાગ ભૂપલીમાં શુદ્ધ ગ લાગે જ્યારે રાગ શિવરંજની માં કોમળ ગ લાગે.., એટલાં માત્ર ફરક્થી, બહુ મોટો ફરક પડી જાય. બને રાગ ભારતીય સંગીત માં બહુ પ્રચલિત છે. બંને રગોમાં ઘણાં ફિલ્મી ગીતો છે. જોકે ફિલ્મી ગીતોમાં શુદ્ધ રાગ નહિ પણ થોડું મિશ્રણ હોય છે. રાગમાં ન આવતાં હોય એવા સૂરનો પણ ઉપયોગ થાય છે. મને બને રાગ ગમે છે! ओ मेरे सनम ओ मेरे सनम  दो जिस्म मगर एक जान हैं हम  एक दिल के दो अरमान हैं ह...